مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (3)

در ادامه مطالب قبل با عنوان مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (1) و همچنین مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (2)، در این مطلب به ارائه تعاریف 4 مفهوم آخر از لیست 12 مفهوم انتخاب شده پرداخته‌ام.

.

منابع هر مفهوم در 2 مطلب اول به شکل منبع‌نویسی رایج در مقالات فارسی ارائه شده بودند که در انتهای این مطلب لیست مفصل همه منابع به اشتراک گذاشته شده است.

.

مفاهیمی که در این مطلب تعریف شده‌اند عبارتند از:

.

• درجه (Degree)
• انسجام اجتماعی (Social Cohesion)
• چگالی (Density)
• جرگه (Clique)

_______________________________________________________

درجه: واژه‌ی تخصصی برای تعداد پیوندهای یک کنشگر درجه[1] است. (میرزایی، 1389: 27، واسرمن و فاوست، 1994: 100-101، گلی و همکاران، 1386: 49، دنوی و همکاران، 2005: 63، اسکات، 2000: 67 ) با واژگان تخصصی جامعه‌شناختی، درجه می‌تواند تا حدی معادل میزان سرمایه اجتماعی در شبکه فرد در نظر گرفته شود. فردی که درجه بالاتری دارد با افراد بیشتری ارتباط داشته و از حمایت‌های بیشتری بهره‌مند می‌گردد و می‌تواند سرمایه اجتماعی بیشتری داشته باشد.

_______________________________________________________

انسجام اجتماعی: انسجام اجتماعی[2] یکی از مهمترین مفهوم‌ها در جامعه‌شناسی است که در پایان قرن نوزدهم توسط استاد مسلم این رشته یعنی امیل دورکهیم (1893، ر.ک به کوزر 1971: 129-143) ابداع شد. از نظر شهودی، انسجام مربوط به روابطی است که مردم را با همدیگر نگه می‌دارند و اجتماع را از گسیختگی باز می‌دارند. اگر مردم در یک گروه یا جامعه تا حد زیادی با بسیاری از مردمان دیگر روابط داشته باشند، یا روابط زیادی داشته باشند، فرض بر این است که انسجام قوی است، و اگر «حفره‌های[3]» زیادی در شبکه وجود داشته باشند – در جاهایی که می‌تواند لبه‌ها وجود داشته باشند، آنها غایب باشند – فرض بر این است که انسجام ضعیف است. به صورت اساسی، ما با این فرض که تعداد کم لبه‌ها نشانگر انسجام پایین و تعداد بالای آنها نشانگر انسجام بالاست به آزمون انسجام اجتماعی می‌پردازیم. (میرزایی، 1389: 30-31، واسرمن و فاوست، 1994: 250، گلی و همکاران، 1386: 49، دنوی و همکاران، 2005: 62) از انسجام اجتماعی می‌توان در مقایسه ویژگی‌های ساختاری چند شبکه‌ی اجتماعی بهره گرفت.

_______________________________________________________

چگالی: می‌توان تعداد لبه‌ها را در بازنمود شبکه‌ای گروه یا جامعه‌ی مورد علاقه‌ی خود مورد شمارش قرار داد؛ فرض بر اینکه گروه مورد نظر n تعداد مردم دارد، و کل تعداد لبه‌ها برابر با L است. آیا این بالا است یا پایین؟ یک راه برای رسیدگی به این پرسش این است که تعداد واقعی را با حداکثر ممکن که به کمیتی به نام چگالی[4] منجر می‌شود و همیشه مقداری بین صفر و 1 دارد، مقایسه کنیم. اگر چگالی نزدیک به 1 بود، انسجام بالاست؛ اگر چگالی به صفر نزدیک بود، انسجام پایین است. (میرزایی، 1389: 31، واسرمن و فاوست، 1994: 101-102، گلی و همکاران، 1386: 49، دنوی و همکاران، 2005: 62-63، اسکات، 2000: 71)

در این فرمول L (صورت کسر) برابر با تعداد خطوط (ارتباطات) موجود است. (اسکات، 2000: 71) از چگالی نیز می‌توان جهت آزمون میزان همبستگی و انسجام اجتماعی در شبکه‌ی اجتماعی استفاده کرد.

_______________________________________________________

جرگه: به طور کلی این امر درست خواهد بود که مقادیر چگالی نزدیک به 1 نشانگر پیوندگذاری[7] بالا و در نتیجه انسجام بالا است. در یک گروه از دوستان، خانواده، یا در یک دهکده‌ی کوچک، چگالی نزدیک به، یا برابر با 1 کاملا امکان‌پذیر است؛ از نظر زبان تخصصی شبکه‌ای، شبکه‌ی دارای حداقل سه عضو و چگالی مختصه‌ای حداکثر جرگه[8]نامیده می‌شود؛ جرگه حداکثر پیوند را دارد. (میرزایی، 1389: 33، واسرمن و فاوست، 1994: 254-255، دنوی و همکاران، 2005: 73، اسکات، 2000: 114) یکی از روش‌های دیگر شناسایی زیرگروه‌های همبسته در شبکه اجتماعی شناسایی و استخراج جرگه‌ها می‌باشد که در بخش شناسایی زیرگروه‌ها می‌توان از آن استفاده کرد. به عنوان مثال در شکل جرگه دیده می‌شود.

---

[1] Degree

[2] Social Cohesion

[3] Holes

[4] Density

[5] Connectivity

[6] Clique

_______________________________________________________

منابع: کتابهایی که تعاریف ارائه شده در سه مطلب مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (1)، مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (2) و مفاهیم کلیدی تحلیل شبکه اجتماعی (2) را از آنها استخراج کرده‌ام به این شرح می‌باشد:

.

رضوانی، محمدرضا، گلی، علی، اکبریان رونیزی، سعیدرضا، (1386) نقش و عملکرد شهرهای کوچک در توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه مورد: دهستان رونیز (شهرستان استهبان)، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 61، صص 45-58

.

بروگمن، یرون (1389) درآمدی بر شبکه­های اجتماعی، ترجمه: خلیل میرزایی، چاپ اول، انتشارات جامعه­شناسان، تهران.

.

Scott, John (2000), Social Network Analysis: A Handbook, 2^nd Ed., Sage Publications, London

.
Wasserman, Stanley, Faust, Katherine (1994), Social Network Analysis. Methods and Applications, Cambridge, University Press

.
W. de Nooy, A. Mrvar, V. Batagelj (2005): Exploratory Social Network Analysis with Pajek, Structural Analysis in the Social Sciences 27, Cambridge University Press. ISBN:0521602629. CUP, Amazon.

.

از میان این کتاب‌ها کتاب تحلیل شبکه اجتماعی، روشها و کاربردها را در اینجا معرفی کرده‌ام و امیدوارم بتوانم کتابهای دیگر را نیز در مطالب بعدی معرفی نمایم.